صنایع دستی ایران : شال بافی
اسناد و مدارک موجود و دست ساخته های بی نظیر به یادگار مانده از گذشته حاکی از تمدن چند هزار ساله گیلان، استعداد، ذوق، توانمندی و مهارت هنرمندان این دیار است که باید از آن پاسداری شود.
به گزارش خبرنگار مهر، شرایط خاص آب و هوایی، طبیعت زیبا و چشم نواز، جنگلهای سرسبز، خاک حاصلخیز منطقه و وفور مواد اولیه مانند چوپ، پشم، خاک رس و غیره عوامل هستند از دیرباز تاکنون در رواج یافتن هنرهای مختلف نقش بسزایی داشته اند.
نظر به اینکه صنایع دستی بازتاب باورها، اعتقادات، خواسته ها، آداب و رسوم و به طورکلی فرهنگ اقوام سازنده آن است و در نتیجه حفظ، احیا و اجرای آنها به منظور پاسداری از هویت ملی، امری ضروری است.
در میان انواع صنایع دستی رایج در گیلان شال بافی با قدمت بیش از 150 سال از جمله دست بافتهای بومی و سنتی که با استفاده از پشم و بیشتر توسط زنان تولید شده و دلیل نفوذ ناپذیر بودن آن در برابر سرما و رطوبت همچنان مورد توجه و استفاده مردم در مناطق سرد و کوهستانی قرار دارد.
در حال حاضر با وجود رواج گسترده این هنر در روستاهای مانند ویسرود و خرمکش شهرستان شفت به دلیل گران بودن مواد اولیه، محدود بودن خریدار و بهای اندک شالهای تولیدی، این صنعت در حال منسوخ شده است.
صنایع دستی گیلانی ها زینت بخشیدن موزه های داخلی و خارجی
استان همیشه سبز گیلان، از هزاران سال پیش مهد تمدن، هنر و فرهنگ بوده و دست ساخته های هنرمندان ماهر و چیره دست آن علاوه بر زینت بخشیدن موزه های داخلی و خارجی، تحسین هر بیننده ای را برانگیخته است.
همچنین برخی از آثار خلق شده توسط هنرمندان این دیار نیز به عنوان نماینده هنر اصیل و ایرانی در کشور و جهان معرفی شده اند.
بدون شک شکوفایی فرهنگ و هنر در این سرزمین مرهون تلاشها و پشتکار هنرمندانی است که همواره بدون کوچکترین چشمداشت و ادعایی با هدف دفاع از هویت ملی، مشکلات راه را به جان خریده اند.
نظر به اینکه صنایع دستی آینه تمام نمای باورها، آداب و رسوم، اعتقادات مذهبی و خواسته های اقوام سازنده آن است بنابراین وظیفه فرد فرد افراد جامعه اینکه در حد توان و در راستای حفظ، احیا و اشاعه رشته های مختلف هنری گام بردارند.
نخستین گام در راه رسیدن به این اهداف شناسایی و مستند کردن کارگاههای فعال هنرهای صناعی است تا از این طریق بتوان علاوه بر شناسایی هنرمندان و صنعتگران و مشکلات آنها، مواد مصرفی، ابزار کار، تکنیک کار، محصولات تولیدی و اطلاعات کلی در مورد تمامی هنرهای رایج، منسوخ شده و در حال منسوخ شدن به دست آید.
شال از قدیمی ترین و اصیل ترین دست بافتهای پشمی رایج در ایران است
شال از قدیمی ترین و اصیل ترین دست بافتهای پشمی رایج در ایران است که بافت آن بیشتر در شهرهای یزد، کاشان، کرمان (روستای هوتک ) و به طور محدودتر در گیلان و غیره متداول بوده است.
شال، پارچه پشمی توری مانندیست که عرض آن معمولا 40 تا 120 سانتیمتر بوده و طول آن با توجه به نوع کاربرد متغیر است.
نفوذ ناپذیر بودن این دست بافته در برابر سرما و رطوبت موجب شده تا مردم به مناطق سردسیر و کوهستانی از گذشته های دور تاکنون لباسهای تهیه شده از آن را مورد استفاده قرار دهند.
شال از جمله هنرهای خانگی که توسط زنان تولید می شود هر چند که اخیرا مردان نیز با راه اندازی کارگاههای شال بافی در تولید و نمدی کردن آن دخیل هستند.
شرایط خاص آب و هوایی، رطوبت زیاد، آسیب پذیر بودن دست بافته و در نتیجه کشف تعداد محدودی از این گونه آثار در حفاریهای علمی و غیر علمی عواملی هستند که موجب عدم دستیابی به اطلاعات جامع و دقیق در مورد شال بافی شده اند.
با توجه به نظر برخی از پژوهشگران که آغاز صنعت بافت پوشاک را نیز زمان با اهلی کردن بز، گوسفند و شتر و استفاده از پشم آنها می دانند، عمر دست بافته های پشمی در نواحی شمال ایران از جمله گیلان به هشت هزار سال قبل می رسد.
مردم این نواحی در آن روزگاران به پرورش بز، گوسفند، کشت غله اشتغال داشتند و از پشم بز و گوسفند پوشش کلاه و پای افزار می بافتند و کار دوختن را نیز با سوزن های شاخ‌دار انجام می‌دادند.
را بینو ( ایران شناس، جهانگرد فرانسوی و پژوهشگر تاریخ و جغرافیایی گیلان، مازندران و گرگان) که در سالهای 1281 تا 1287 شمسی (1906 تا 1912 میلادی) درگیلان به سر برده، در مورد بازرگانی و صنعت اسالم شهرستان تالش به شال بافی اشاره و می‌نویسد: " محصولی که در این منطقه تهیه می شود، پارچه‌ای به نام شال و جورابهای کوتاه پشمی، جاجیم و مقدار کمی طناب است."
عمر دست بافته های پشمی در گیلان به هشت هزار سال قبل می رسد
با توجه به بررسی های انجام گرفته بیش از 150 سال است که شال بافی در میان زنان منطقه متداول بوده و آنها این هنر را سینه به سینه به نسل جدید انتقال داده اند، اخیرا علاوه بر زنان تعداد اندکی از مردان نیز در مناطقی چون تالش و غیره به تولید و نمدی کردن آن اشتغال دارند.
امروزه با وجود پیشرفت صنعت نساجی، متداول شدن پارچه های متنوع و کاسته شدن تمایل جوانان به فراگیری شال بافی، استفاده از لباسهای تهیه شده با شال در بین چوپانان و مردمان ساکن در مناطق کوهستانی و سرد سیر همچنان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
هر چند این هنر سنتی به طور گسترده در روستاهای ویسرود و خرمکش شهرستان شفت و به طور محدود در شهرستان تالش رواج دارد اما در برخی از روستاهای شهرستان شفت از قبیل روستای خرفکل، لپوندان، علیسرا، سیاه مزگی و غیره به دلیل گران بودن مواد اولیه و ناچیز بودن بها از رونق افتاده و می رود که به ورطه فراموشی سپرده شود.
مواد مصرفی شالبافی شامل پشم، صابون و آب است، پشم رشته هایست مانند مو و کرک که در بدن گوسفند و شتر می روید، پشم از قدیمی ترین و مهمترین الیاف نساجی است که از هزاران سال پیش مورد استفاده قرار می گیرد، این ماده در اثر ترشح غدد چربی پیاز موی حیوان به دست می‌آید.
آب و هوا، نژاد حیوان، خاک مراتع و نوع تغذیه حیوان در رشد و پرورش الیاف پشم نقش بسزایی دارند، پشم از سه قسمت پوسته خارجی (کوتیکول )، قسمت میانی ( کورتکس ) و هسته مرکزی ( مدولا ) تشکیل شده و از نظر فصل چیدن و جنس در انواع مختلف موجود است.
خواص متعدد پشم مانند چین خوردگی بی نظیر خاصیت ارتجاعی فوق العاده، عایق حرارت، الکتریسیته و جذب رطوبت، موجب شده تا منسوجات پشمی، در میان مردمان مناطق سردسیر و ییلاقی جایگاه ویژه ای داشته باشد.
شال بافان گیلان در مراحل مختلف بافت مانند آماده سازی مواد اولیه، چله کشی، بافت و غیره از ابزارهای متنوع استفاده می‌کنند و این ابزارها شامل شانه ( شونه )، ماسوره، دستگاه ریسندگی، میله چوبی، چکش یا سنگ و دستگاه بافتدگی تشکیل شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان شال بافی را هنری اصیل دانست و گفت: از پیرایش پشم تا رنگرزی و برپایی این هنر همه با همت و ابتکار خود مردم تهیه و نشان دهنده ذوق و ابتکار مردم کوهپایه نشین گیلان است و بافت آن توسط زنان انجام می گیرد.
صنایع دستى روستایى نوعى فعالیت اقتصادی آمیخته با سنت هاست
امید عزیزی افزود: صنایع دستى به ویژه صنایع دستى روستایى نوعى فعالیت اقتصادیست که آمیختگى شدید آن با سنت ها، عادات، بینش سازندگان و همچنین تاثیر محسوس محیط جغرافیایى در این صنعت موجب تمایز آن از فرآورده هاى دیگر مى شود.
وی اظهارداشت: در نقاط مختلف گیلان و با توجه به فرهنگ هر منطقه صنایع دستى خاصى رواج دارد از جمله سفالگرى در املش و روستاى جیرده شفت، شال بافى که ویژه تالشها و گالشهاست.
مدیرکل میراث فرهنگی گیلان گفت: چوموش دوزى یا چارق دوزى در ماسوله و همچنین حصیر بافى و بامبو بافى، قالى و گلیم بافى و قلاب دوزى در مناطق مختلف استان رایج است.
وی یادآورشد: صنایع چوبى استان و دست ساختهاى هنرمندان گیلانى بسیار مورد علاقه گردشگران است که یکى از نمونه هاى زیباى کارهاى چوبى، صندوق هاى مخصوصى به نام بولاکى است.
به هر حال صنایع دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیتهای آنان در پاسخ به ضرورتهای مادی و معنوی در مرحله مشخصی از گسترش تاریخی است.
انسانها با توجه به خصوصیات فردی و نوع نیازهای خود، همواره در ستیزی دائمی با طبیعت به سر برده و با فعال کردن ذوق، اندیشه و احساس، در صدد تغییر دادن و تصرف در ساخت طبیعت برآمده اند تا به جبران کمبودها و هر آنچه هستی آنها را از داشتن آن محروم کرده دست یابند.
صنایع دستی تجلی ویژگی های فرهنگی و مظهر تمدن انسانهای هر جامعه در گذر تاریخ است، در استان گیلان صنایع دستی ثمره دست هایست که عشق را از قلب خود جاری ساخته و با انگشتان خود آن را بر تار و پود گلیم، جاجیم، شال و غیره نمود داده اند.
| Design By : Pichak |
